Hải quan là gì? Hệ thống tổ chức của Hải quan Việt Nam

Hải quan là gì? Đây là cơ quan nhà nước đóng vai trò then chốt trong việc kiểm soát hàng hóa, phương tiện và hành khách qua biên giới. Bài viết này sẽ giúp bạn hiểu rõ khái niệm hải quan, chức năng của Cục Hải quan, cùng những thông tin quan trọng cần biết khi liên quan đến hoạt động xuất nhập khẩu.

1. Hải quan là gì?

Hải quan là gì? Đây là câu hỏi được nhiều người đặt ra khi tìm hiểu về lĩnh vực xuất nhập khẩu.

Hải quan trong tiếng anh là "Customs". Đây là cơ quan thuộc Bộ máy Nhà nước có chức năng giám sát, kiểm tra và kiểm soát hàng hóa, phương tiện vận tải và hành khách xuất nhập khẩu qua các cửa khẩu quốc gia, bao gồm cả tuyến đường bộ, hàng hải và hàng không.

Chức năng quan trọng nhất của Hải quan là đảm bảo việc chấp hành đúng các quy định về thuế quan, thương mại quốc tế, đồng thời thực hiện vai trò bảo vệ an ninh quốc gia, sức khỏe cộng đồng, bảo vệ môi trường và ngăn các hành vi buôn lậu, gian lận thương mại.

1.1 Nhiệm vụ của Hải quan Việt Nam 

Theo quy định tại Điều 12, Luật Hải quan 2014, Hải quan Việt Nam có những nhiệm vụ cơ bản sau:

• Kiểm tra, giám sát hàng hóa và các phương tiện vận tải.
• Phòng, chống buôn lậu, vận chuyển hàng hóa trái phép qua biên giới Việt Nam.
• Thực hiện pháp luật về thuế với hàng hóa xuất nhập khẩu.
• Thống kê hàng hóa xuất nhập khẩu theo quy định của pháp luật.
• Đề xuất các chủ trương và biện pháp quản lý Nhà nước về hải quan với các hoạt động xuất nhập khẩu, xuất cảnh, quá cảnh… và các chính thuế với hàng hóa xuất nhập khẩu.

1.2 Nguyên tắc tổ chức và hoạt động của Hải quan

Điều 13, Luật Hải quan 2014 quy định cụ thể về nguyên tắc tổ chức và hoạt động của Hải quan như sau: 

• Hải quan Việt Nam được tổ chức theo nguyên tắc tập trung, thống nhất. 
• Tổng cục trưởng Tổng cục Hải quan có trách nhiệm quản lý thống nhất và điều hành toàn bộ hoạt động của ngành Hải quan ở các cấp. Các cơ quan hải quan cấp dưới thực hiện nhiệm vụ dưới sự chỉ đạo và quản lý trực tiếp của cấp trên.

1.3 Hệ thống tổ chức của Hải quan Việt Nam

Hiện nay, hệ thống tổ chức của Hải quan Việt Nam bao gồm:

• Tổng cục Hải quan.
• Cục Hải quan tỉnh, liên tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương.
• Chi cục Hải quan, đội kiểm soát hải quan và các đơn vị tương đương.

1.3.1 Thông tin liên hệ Tổng cục Hải quan Việt Nam

Dưới đây là bảng thông tin liên hệ của Tổng cục Hải quan Việt Nam mà cá nhân, tổ chức có thể sử dụng khi cần hỗ trợ về thủ tục xuất nhập khẩu, chính sách thuế, hoặc các vấn đề kỹ thuật:

2. Cục Hải quan Việt Nam

Theo Quyết định số 382/QĐ-BTC ngày 26/02/2025, cục Hải quan là một tổ chức thuộc Bộ Tài chính, có trách nhiệm tham mưu giúp Bộ trưởng Bộ Tài chính quản lý Nhà nước về hải quan và thực thi pháp luật về hải quan trên cả nước. Cục Hải quan có tư cách pháp nhân và con dấu riêng, có tài khoản riêng tại Kho bạc Nhà nước và trụ sở chính đặt tại thành phố Hà Nội. 

2.1 Cơ cấu tổ chức của Cục Hải quan

Căn cứ theo Quyết định số 382/QĐ-BTC ngày 26/02/2025, được sửa đổi bởi Quyết định 1892/QĐ-BTC ngày 30/5/2025 và Quyết định 2019/QĐ-BTC ngày 11/6/2025, hệ thống tổ chức của Cục Hải quan được xây dựng theo mô hình ba cấp, bao gồm cấp Trung ương, cấp khu vực và cấp cửa khẩu. Cấu trúc tổ chức được thiết kế nhằm nâng cao hiệu quả quản lý và kiểm soát hoạt động xuất nhập khẩu trên cả nước.

1) Cấp Trung ương

• Cục Hải quan có 12 đơn vị tại Trung ương bao gồm: Văn phòng, ban pháp chế, ban tổ chức cán bộ, ban kiểm tra, ban Tài vụ - Quản trị, ban Giám sát quản lý về hải quan, ban Nghiệp vụ thuế hải quan, ban Quản lý rủi ro, ban Công nghệ Thông tin và Thống kê hải quan, Chi cục Kiểm định hải quan, Chi cục Điều tra chống buôn lậu, Chi cục Điều tra sau thông quan. 
• Các đơn vị trên đóng vai trò tham mưu, hỗ trợ Cục trưởng trong công tác điều hành và thực hiện nhiệm vụ quản lý nhà nước về hải quan. Trong đó, một số đơn vị như Văn phòng, Chi cục Kiểm định, Chi cục Điều tra chống buôn lậu, Chi cục Kiểm tra sau thông quan được công nhận tư cách pháp nhân, có con dấu riêng và được phép mở tài khoản tại Kho bạc Nhà nước theo quy định hiện hành.

2) Cấp khu vực - Hệ thống Chi cục Hải quan

• Tại cấp địa phương, các Chi cục Hải quan khu vực được thành lập theo 20 khu vực quản lý, với tên gọi, trụ sở và phạm vi phụ trách cụ thể được quy định chi tiết tại Phụ lục kèm theo Quyết định.
• Mỗi Chi cục khu vực được tổ chức gọn nhẹ, trung bình không quá 8 đơn vị chuyên môn (gồm Văn phòng, Phòng nghiệp vụ và Đội kiểm tra). Các Chi cục này hoạt động như các đơn vị hành chính có tư cách pháp nhân, có con dấu riêng và tài khoản riêng tại Kho bạc Nhà nước.

3) Cấp cơ sở - Hải quan cửa khẩu và ngoài cửa khẩu

• Hải quan cửa khẩu và ngoài cửa khẩu là cấp trực thuộc Chi cục Hải quan khu vực, với tổng số không vượt quá 165 đơn vị trên toàn quốc. Các đơn vị này không tổ chức bộ máy nội bộ mà làm việc theo chế độ chuyên viên, tập trung vào kiểm tra, giám sát và xử lý hồ sơ tại cửa khẩu.
• Giống như cấp Chi cục, các đơn vị Hải quan tại cửa khẩu và ngoài cửa khẩu cũng được cấp tư cách pháp nhân, con dấu riêng và được mở tài khoản theo đúng quy định hiện hành.

Trên đây là những thông tin cơ bản và cần thiết giúp bạn hiểu rõ hơn về hải quan, vai trò của Cục Hải quan cũng như hệ thống tổ chức và chức năng quản lý nhà nước trong lĩnh vực này.

Nguyệt Nga