Bảo hộ thương mại là gì? Biện pháp bảo hộ & xu hướng năm 2025

Bảo hộ thương mại là một công cụ quan trọng giúp bảo vệ ngành sản xuất trong nước khỏi những tác động tiêu cực từ hàng hóa nhập khẩu, đảm bảo sự cạnh tranh công bằng và phát triển bền vững. Các biện pháp bảo hộ thương mại, theo quy định của pháp luật Việt Nam, bao gồm chống bán phá giá, chống trợ cấp và biện pháp tự vệ. Bài viết dưới đây sẽ cung cấp cái nhìn khái quát về các biện pháp bảo hộ thương mại cũng như xu hướng bảo hộ thương mại trong năm 2025.

1. Bảo hộ thương mại là gì?

Theo quy định pháp luật Việt Nam hiện hành, bảo hộ thương mại thường được hiểu là các biện pháp phòng vệ thương mại nhằm bảo vệ ngành sản xuất trong nước trước những tác động tiêu cực từ hàng hóa nhập khẩu. Các biện pháp này được quy định tại Luật Quản lý ngoại thương 2017 và hướng dẫn chi tiết tại Nghị định 10/2018/NĐ-CP.​

Căn cứ Điều 67, Luật Quản lý ngoại thương 2017, các biện pháp phòng vệ thương mại bao gồm:​

Biện pháp chống bán phá giá: Áp dụng khi hàng hóa nhập khẩu vào Việt Nam được bán với giá thấp hơn giá trị thông thường, gây thiệt hại đáng kể hoặc đe dọa gây thiệt hại cho ngành sản xuất trong nước. Biện pháp này có thể bao gồm việc áp dụng thuế chống bán phá giá hoặc cam kết từ phía nhà xuất khẩu về việc điều chỉnh giá bán.

Biện pháp chống trợ cấp: Áp dụng đối với hàng hóa nhập khẩu được hưởng trợ cấp từ chính phủ nước xuất khẩu, gây thiệt hại cho ngành sản xuất trong nước. Biện pháp này có thể bao gồm thuế chống trợ cấp hoặc cam kết từ phía nhà xuất khẩu hoặc chính phủ nước xuất khẩu về việc chấm dứt hoặc giảm trợ cấp.​

Biện pháp tự vệ: Áp dụng khi hàng hóa nhập khẩu tăng đột biến, gây thiệt hại nghiêm trọng hoặc đe dọa gây thiệt hại cho ngành sản xuất trong nước. Biện pháp này có thể bao gồm thuế tự vệ, hạn ngạch nhập khẩu, hạn ngạch thuế quan, cấp giấy phép nhập khẩu hoặc các biện pháp tự vệ khác.​

2. Các quy định của pháp luật Việt Nam về bảo hộ thương mại

2.1 Biện pháp chống bán phá giá

Biện pháp chống bán phá giá được quy định cụ thể tại Chương V, Luật Quản lý ngoại thương 2017 và Nghị định số 10/2018/NĐ-CP.​

a) Điều kiện áp dụng:

• Hàng hóa nhập khẩu bị bán phá giá với biên độ xác định cụ thể.
• Gây thiệt hại đáng kể hoặc đe dọa gây thiệt hại cho ngành sản xuất trong nước.
• Có mối quan hệ nhân quả giữa hành vi bán phá giá và thiệt hại.​

b) Biện pháp áp dụng:

• Áp dụng thuế chống bán phá giá không vượt quá biên độ bán phá giá đã xác định.
• Thời hạn áp dụng không quá 5 năm, có thể gia hạn.
• Có thể áp dụng thuế tạm thời trong thời hạn không quá 120 ngày, gia hạn thêm 60 ngày nếu cần thiết.
• Có thể áp dụng thuế có hiệu lực trở về trước trong 90 ngày nếu hàng hóa nhập khẩu tăng đột biến và gây thiệt hại khó khắc phục.
• Thực hiện rà soát giữa kỳ và cuối kỳ để điều chỉnh hoặc chấm dứt biện pháp.​

Ví dụ:

Ngành thép: Đã áp dụng các biện pháp chống bán phá giá đối với sản phẩm thép nhập khẩu từ Trung Quốc và Hàn Quốc.

Ngành đường: Đã tiến hành điều tra và áp dụng biện pháp chống bán phá giá đối với đường nhập khẩu từ Thái Lan.

2.2 Biện pháp chống trợ cấp

Biện pháp chống trợ cấp được quy định chi tiết tại Chương VI, Luật Quản lý ngoại thương 2017 và Nghị định số 10/2018/NĐ-CP.​

a) Điều kiện áp dụng:

• Hàng hóa nhập khẩu được xác định có trợ cấp theo quy định.
• Gây thiệt hại đáng kể hoặc đe dọa gây thiệt hại cho ngành sản xuất trong nước.
• Có mối quan hệ nhân quả giữa trợ cấp và thiệt hại.

b) Biện pháp áp dụng:

• Áp dụng thuế chống trợ cấp không vượt quá mức trợ cấp đã xác định.
• Thời hạn áp dụng không quá 5 năm, có thể gia hạn.
• Có thể áp dụng thuế tạm thời trong thời hạn không quá 120 ngày.
• Có thể áp dụng thuế có hiệu lực trở về trước trong 90 ngày nếu hàng hóa nhập khẩu tăng đột biến và gây thiệt hại khó khắc phục.
• Thực hiện rà soát giữa kỳ và cuối kỳ để điều chỉnh hoặc chấm dứt biện pháp.​

2.3 Biện pháp tự vệ

Biện pháp tự vệ dựa trên căn cứ pháp lý là Chương VII, Luật Quản lý ngoại thương 2017, Thông tư 06/2018/TT-BCT và Nghị định số 10/2018/NĐ-CP.​

a) Điều kiện áp dụng:

• Lượng hàng hóa nhập khẩu tăng đột biến.
• Gây thiệt hại nghiêm trọng hoặc đe dọa gây thiệt hại cho ngành sản xuất trong nước.
• Có mối quan hệ nhân quả giữa việc tăng nhập khẩu và thiệt hại.

b) Biện pháp áp dụng:

• Áp dụng thuế tự vệ.
• Áp dụng hạn ngạch nhập khẩu.
• Áp dụng hạn ngạch thuế quan.
• Cấp giấy phép nhập khẩu.
• Các biện pháp tự vệ khác.
• Thời hạn áp dụng không quá 4 năm, có thể gia hạn thêm 6 năm.
• Thực hiện rà soát giữa kỳ và cuối kỳ để điều chỉnh hoặc chấm dứt biện pháp.​

Ví dụ: Một số ngành sản xuất của Việt Nam như ngành tôm, ngành gỗ, ngành dệt may và giày dép đã bị các quốc gia khác điều tra và áp dụng biện pháp phòng vệ thương mại đối với sản phẩm tôm xuất khẩu của Việt Nam.

3. Xu hướng bảo hộ thương mại 2025

Tại Tọa đàm “Phòng vệ thương mại: Góc nhìn từ các vụ việc điều tra với ngành tấm pin năng lượng mặt trời” ngày 27/12, bà Nguyễn Yến Ngọc, Trưởng phòng Xử lý Phòng vệ thương mại nước ngoài (Cục Phòng vệ thương mại, Bộ Công Thương), cho biết hiện có 25 thị trường (quốc gia), thực hiện 273 vụ điều tra phòng vệ thương mại với hàng nhập khẩu từ Việt Nam. Riêng năm 2024 ghi nhận 29 vụ, mức cao thứ hai trong lịch sử sau năm 2020. Cục Phòng vệ thương mại nhận định, xu hướng gia tăng các biện pháp bảo hộ đang lan rộng toàn cầu và sẽ còn tiếp diễn.

Ngày 2/4, theo các chuyên gia kinh tế, việc Mỹ áp thuế đối ứng tới 46% đối với hàng hóa Việt Nam đã tạo áp lực lớn lên các ngành xuất khẩu chủ lực như dệt may, thủy sản, đồ gỗ, cùng các lĩnh vực liên quan như bất động sản khu công nghiệp và logistics. Tuy nhiên, ngày 10/4, Tổng thống Mỹ Donald Trump đã quyết định tạm hoãn thuế đối ứng trong 90 ngày, chỉ tăng nhẹ thuế suất hiện tại thêm 10%. Trước đó, thuế suất với rau quả Việt Nam xuất khẩu vào Mỹ chỉ dao động từ 0-5%.

Xu hướng bảo hộ thương mại ngày càng gia tăng phản ánh sự cạnh tranh khốc liệt và bất ổn toàn cầu. Mặc dù các biện pháp này có thể bảo vệ ngành sản xuất trong nước, nhưng lâu dài sẽ hạn chế tính cạnh tranh và làm chậm tăng trưởng. Đối với Việt Nam, đây là thách thức nhưng cũng là cơ hội để doanh nghiệp nâng cao chất lượng sản phẩm và đẩy mạnh xuất khẩu hàng hóa giá trị gia tăng. Chỉ những nền kinh tế linh hoạt và sáng tạo mới có thể phát triển bền vững trong bối cảnh này.

Trên đây là những chia sẻ từ Hải quan điện tử ECUS về chủ đề bảo hộ thương mại. Nhìn chung, dù mang lại những lợi ích trong việc bảo vệ nền kinh tế, bảo hộ thương mại cũng có thể tạo ra những thách thức đối với sự phát triển bền vững của doanh nghiệp. Xu hướng gia tăng các biện pháp bảo hộ toàn cầu cho thấy sự cần thiết phải nâng cao chất lượng sản phẩm và khả năng cạnh tranh. Doanh nghiệp Việt Nam cần chủ động đối phó, tận dụng cơ hội để phát triển và hội nhập hiệu quả trong thị trường quốc tế.

Dương Nguyễn